Ruchomy czas pracy a nadgodziny

Ruchomy czas pracy to potoczna nazwa rozwiązania, jakie w zakładzie pracy może wprowadzić pracodawca na podstawie art. 140(1) kodeksu pracy. Chodzi tu o to, że w ruchomym czasie pracy pracownicy mogą rozpoczynać pracę w różnych godzinach w różnych dniach, które są dla nich dniami roboczymi grafikowo. Ruchomy czas pracy oznacza również w praktyce kadrowej rozwiązanie, w którym pracownik nie musi rozpocząć i zakończyć pracy we wskazanych przez pracodawcę sztywnych godzinach, ale ma np. rozpocząć pracę pomiędzy godziną 7.00 i 8.00 i przepracować tego dnia tyle, ile ma do przepracowania zgodnie z grafikiem.

Dlaczego to takie ważne? Otóż ruchomy czas pracy pozwala na unikanie rozpoczynania pracy drugi raz w tej samej dobie pracowniczej, a w konsekwencji pozwala unikać sztucznych nadgodzin dobowych. Należy tu bowiem zwrócić uwagę na przepis art. 128 §3 ust. 1 kodeksu pracy, zgodnie z którym doba pracownicza to 24 godziny liczone od chwili, w której pracownik rozpoczyna pracę w danej dobie.

Przykładowo – pracownik pracuje codziennie od 8.00 do 16.00 od poniedziałku do piątku. Obowiązują go normy czasu pracy z art. 129 §1 kodeksu pracy, czyli jego czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. No i okazuje się, że pracownik w poniedziałek przyszedł do pracy na 8.00 i pracował do 16.00, ale we wtorek przyszedł do pracy na 7.00 i pracował do 15.00.

Teoretycznie we wtorek nie ma nadgodzin – pracował tyle, ile miał do przepracowania, czyli 8 godzin. W praktyce jednak te nadgodziny będą. Dlaczego? Otóż pracownik naruszył dobę pracowniczą – rozpoczął pracę o 7.00 we wtorek, tymczasem doba pracownicza rozpoczęła się o 8.00 w poniedziałek i trwa do 8.00 we wtorek. A skoro pracownik we wtorek pracuje od 7.00, to praca między 7.00 a 8.00 jest pracą wykonywaną jeszcze w poprzedniej dobie pracowniczej.

W konsekwencji w tej dobie pracowniczej, rozpoczętej w poniedziałek pracownik przepracował 9 godzin, a nie 8, a norma dobowa z art. 129 §1 kodeksu pracy mówi wyraźnie o 8 godzinach pracy. No i po to właśnie stosuje się ruchomy czas pracy, aby tego typu sytuacje omijać.

Zwróć uwagę, co mówi przepis regulujący ruchomy czas pracy:

Art. 140¹. § 1. Rozkład czasu pracy może przewidywać różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy.

• 2. Rozkład czasu pracy może przewidywać przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.
• 3. Wykonywanie pracy zgodnie z rozkładami czasu pracy, o których mowa w § 1 i 2, nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133.
• 4. W rozkładach czasu pracy, o których mowa w § 1 i 2, ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.

A zatem w ruchomym czasie pracy rozpoczęcie pracy drugi raz w tej samej dobie pracowniczej nie będzie powodowało powstania nadgodzin dobowych z tytułu naruszenia tejże doby pracowniczej.

Oczywiście pracodawca nie ma tu pełnej swobody. Przepisy kodeksu pracy nie stawiają granic wprost, ale nie można np. w regulaminie pracy wskazać, że pracownik ma rozpocząć pracę między 8.00 a 20.00, przepracować tego dnia 8 godzin. Takie widełki rozpoczynania pracy są zdecydowanie za szerokie. Jeśli pracownik rozpocznie pracę o np. 18.00 i będzie pracował do 2.00, a następnego dnia przyjdzie do pracy na 8.00, to naruszony zostanie jeszcze inny przepis kodeksu pracy, dotyczący odpoczynku dobowego. Ruchomy czas pracy podlega tu pewnym ograniczeniom.

Zgodnie z art. 132 §1 kodeksu pracy pracownik ma co do zasady prawo do 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Ten odpoczynek pracodawca musi mu zapewnić i musi go pilnować. A skoro tak, to nie można również dopuścić, aby pracownik swobodnie decydował o godzinie rozpoczęcia i zakończenia pracy, gdyż w rezultacie mogłoby to doprowadzić do naruszenia tego odpoczynku dobowego. Pracodawca powinien zatem ustalić jakieś rozsądne widełki czasowe rozpoczynania i kończenia pracy – np. 6.00 – 9.00 itd.

Ruchomy czas pracy na wniosek pracownika

Ruchomy czas pracy może dotyczyć całego zakładu pracy, wybranych jednostek organizacyjnych czy wreszcie indywidualnych pracowników. Należy odróżnić go od indywidualnego rozkładu czasu pracy, który pracodawca może wdrożyć dla danego pracownika na jego wniosek. Taki indywidualny rozkład czasu pracy może przewidywać różne godziny rozpoczynania i kończenia pracy w różnych dniach roboczych, a wówczas godziny rozpoczynania i kończenia pracy w poszczególnych dniach ustala się z pracownikiem np. z tygodniowym czy miesięcznym wyprzedzeniem.

Należy pamiętać, że jeśli indywidualny rozkład czasu pracy wprowadzono w umowie o pracę, zawartej z pracownikiem, to jeśli pracodawca chce go „odwołać”, czyli pracownik nie będzie już pracował w indywidualnym rozkładzie czasu pracy, to wymaga to wręczenia pracownikowi wypowiedzenia zmieniającego. Skoro ten indywidualny rozkład czasu pracy został wdrożony w umowie o pracę, to stał się niejako jednym z warunków zatrudnienia, a zmiana tego warunku może wymagać wypowiedzenia zmieniającego.

Ruchomy czas pracy a nadgodziny

Wprowadzenie w zakładzie ruchomego czasu pracy nie przekreśla automatycznie możliwości powstania nadgodzin. Praca ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy jest pracą w nadgodzinach. Nadgodziny mogą powstać np. dlatego, że pracownik danego dnia pracował dłużej, niż powinien lub dlatego, że pracował w dniu, który jest dla niego dniem wolnym od pracy.

Norma dobowa to 8 godzin. Pracownik może pracować więcej i nie powoduje to powstania nadgodzin, ale pod warunkiem, że jest zatrudniony np. w równoważnym systemie czasu pracy, z dniówką wydłużoną do 12, 16 czy 24 godzin. Jeśli pracuje w systemie podstawowym czasu pracy, w tym w jego modyfikacji, w której zastosowano ruchomy czas pracy, to on pracuje co do zasady maksymalnie 8 godzin na dobę. Jeśli danego dnia pracuje 9 godzin czy więcej, dochodzi do powstania nadgodzin dobowych, które trzeba odpowiednio rozliczyć.

Ruchomy czas pracy nie ma również wpływu na kwestię powstawania nadgodzin średniotygodniowych. Nadgodziny takie powstają na skutek np. pracy w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, która nie została skompensowania dniem wolnym (więcej o tym pisaliśmy tutaj: praca w sobotę).

Przepisy umożliwiające stosowanie ruchomego czasu pracy, tj. art. 140(1) Kodeksu pracy, nie modyfikują definicji doby ani definicji pracy nadliczbowej, stanowią jedynie, że w rozkładach czasu pracy, o których mowa w tym przepisie, ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Te godziny nadliczbowe mogą jedna powstać, jeśli czas pracy pracownika narusza normę dobową czy średniotygodniową.

Jeśli pracownik pracuje w ruchomym czasie pracy, to on nadal pracuje przeciętnie pięć dni w tygodniu. Oznacza to, że np. sobota jest dla niego dniem wolnym. Może to oczywiście być również inny dzień. W każdym razie za pracę w sobotę należy się pracownikowi dzień wolny, którego pracodawca powinien udzielić do końca okresu rozliczeniowego. Jeśli pracodawca nie oddaje dnia wolnego za pracę w sobotę (dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy), musi tę pracę w sobotę rozliczyć jak pracę w nadgodzinach.

W konsekwencji praca do 8 godzin w sobotę prowadzi do powstania nadgodzin średniotygodniowych, z kolei nadwyżka ponad 8 godzin to nadgodziny dobowe. Nadgodziny dobowe rozlicza się w miesiącu, w którym powstały, z kolei nadgodziny średniotygodniowe rozlicza się dopiero na koniec okresu rozliczeniowego.

Podsumowując – ruchomy czas pracy jest wygodny o tyle, że pozwala na unikanie naruszenia doby pracowniczej. Jest to korzystne dla pracodawcy – nie powoduje powstania sztucznych nadgodzin dobowych, jeśli pracownik następnego dnia przychodzi do pracy wcześniej niż dziś. Z kolei dla pracowników jest to korzystne, mogą bowiem sami decydować, o której godzinie rozpoczną pracę danego dnia.

Ruchomy czas pracy nie powoduje jednak, że pracodawca może przestać martwić się o godziny nadliczbowe – one w ruchomym czasie pracy powstają na dokładnie takich samych zasadach, jak w systemach czasu pracy ze sztywnymi godzinami pracy.

Interesuje Cię ten temat? Dużo więcej o czasie pracy w naszym szkoleniu: rozliczanie czasu pracy szkolenie online – zobacz na pełny opis i program szkolenia. Zapraszamy również do udziału w innych naszych szkoleniach – kurs kadr online, kurs płace online – pełna oferta w Katalogu kursów.

Zobacz również inne nasze blogi: spd2.pl i kadrywpraktyce.pl